Bir tarih yanılgısı yaşıyorum sigmenti yüksek bir kitabın içine düştüm. Kitabın sayfaların sonuna mı geldim, tersine başına mı döndüm bilmiyorum.Sanki bugün başlamış dün bitirmiş gibiyim. Şaka değil çok ciddiyim.

Tatildeydim; geleceğe dair tüm düşüncelerden uzakta; bir tarafı deniz, diğer tarafı orman bir beldede,efil efil bir rüzgara, yüzümü korkusuzcasiper etmişkendağ havası değil kitabın gücü başımı döndürdü.

İtiraf ediyorum okumak için en uygun zaman işte diye elime almak için heyecandan kudurduğum ilk kitabım hayalkırıklığı yaşatmışken, tatilde gidilen yer ile, okunan kitap ilişkisini birebir yaşıyorken,elimdeki  ilk kitapla cedelleştiğim anlarda kaldığım oteldetam üçüncü oda değişikliğine başvuruyordum. Aradığınıbulamamak zannedilmesin hayır değil; asıl mesele şu ki, içimde zaman geçtikçe derinleşen boşluklar.

Aradığım rahatlığın adı “Gülme” imiş. Gülme Ayrıntı yayınlarınlarından çıkan fransız filozof Henri Bergson ‘nun kitabı. İlk etapta kulağa çok hoş geliyor değil mi “Gülme”? Şimdi düzeltiyorum kitap rahatlama değil sukunet verdi bana. Artık kaldığım odanın ormana veya bayıra bakmasının; gece sahilde kalabalıklara karışmanın; yattığım yastığın yumuşaklılığının; pek de önemi kalmamıştı. Hatta doğayla uyum halinde varlık dünyasında yer kaplayan bir nesneden farkım yok gibiydi.

“Tümüyle insana özgü olanın dışında komik yoktur”diyen Bergson ne bilsin tam da komedi yaşayıp,yaşadığımı adlandırmakta zorlandığımı, kelimenin tam anlamıyla onu aradığımı nereden bilsin.

Hayata gülmek niyet olabilir, ?Gülme her şeyden önce bir düzeltmedir? diyenBergson?un sözlerinden yola çıkarak memnuniyetsizliğimi öykünerek belki de tamamen tesadüf eseri düzelttim.

Felsefede “insan düşünen hayvandır”ancak madem Bergson?a göre düşünmek değil gülmek insanı hayvandan ayıran en önemli özellik bu insanı özelliğin iç dinamiğini incelemeye en uygun dekor bilinmez bir güç tarafından hem de zihnimin en dingin olduğu dönemde oluşturuluverdi.

Komiğin tüm etkisini göstermesi için yüreğin uyuşturulması ve arı bir zeka gerekiyor kitaba göre. İşte uyuşmuş yüreğimle arı zekamla size sesleniyorum ancak bu zeka öteki zekalarla ilişkide kaldığı ölçüde gülme amacına ulaşır sevgili filozofumuza göre.”İnsan komiğin tadını tek başına alamaz.”Gülmenin yankıya ihtiyacı olduğundan gülmenin felsefesini huzurunuza sunuyorum.

Aristoteles?in “Poetika” kitabından gülme ile ilgili bölümün korkuyu öldürdüğü için  ortaçağda yok edildiğini biliyoruz Umberto Eco’nun Gülün Adı adlı eserinde bu kitabı okuyanların ölme gerekçeleri de budur.

Aydınlanma döneminde Blake, insanların kitlesel uykudan uyanmalarını ve canlanmaları için gülmeyi önerir. W. Blake ‘Bağlayanları lanetle, gevşetenleri kutsa’ der.

Herbert spencer?e göre “gülme ansızın bir boşlukta karşılaşılan bir çabanın belirtisidir”.Daha önce de Kant şöyle söylüyordu:”gülme ansızın boşa çıkan bir bekleyişden doğar.”

Ama Henri Bergson bunların çok ötesinde bir gülmeden söz ediyor.Gülmenin nedenlerini gerekçelendiriyorki bu da kitaba ayrı bir değer kazandırıyor ister istemez.

Sokakta koşan bir adam ayağı takılıpdüşerse geçenler güler. Tüyleri yarıyarıya kırılmış bir köpeğe, çiçekleri yapay olarak boyanmış bir çiçek bahçesine, ağaçları seçim afişleriyle donatılmış ormana güleriz.

Düşene gülmemizin sebebi Bergson? a göre; canı ansızın yere oturmak istedi diye düşünebilseydi kimse gülmezdi.İstemeden yere oturduğu için gülünmektedir.Öyleyse bizi güldüren adamın ansızın durum değiştirmesi değil;bu değişiklikteki istem dışı olan şeydir. Kuşkusuz düşmek her zaman düşmektir.

Ama insanın gelişi güzel biryere bakarken bir kuyuya düşüvermesi başka yıldızlara bakarken yine bir kuyuya düşmesi başkadır.

Yukarıda örneğini verdiğimiz farklılığa uğrayan köpekle, çiçek ve ağaca gülme nedenini araştırırsanız Bergson?a göre ; “aklınıza maske takıp kılıp değiştirmek gibi bir maskaralığın geldiğini görürsünüz.”

“Bütün sanatlar kardeştir”tümcesinde kardeş sözcüğü sanatlar arasında az çok derin bir benzerliği göstermek için mecazi anlamda kullanılmıştır. Eğer bize “bütün sanatlar yeğendir” denseydi bu ilişkiyi daha çok düşünürdük. Çünkü kitaba göre yeğen sözcüğü daha az mecazlı anlamda kullanıldığı için burada hafif kalan bir komik etki yapardı.

Bir törenin komik olması için dikkatimizin onun dış görünüşü üstünde toplanması ve filozofların dedikleri gibi,yalnız biçimine bakıp maddesinin hesaba katılmaması yeterlidir.

“Nükte ise buhar durumuna gelmiş komikten başka bişey değildir” ona göre . Ancak ters yöntemi uygulayıp doğrudan doğruya nüktenin formülünü aramak kesin bir başarısızlığa gitmektir.

Gülüşte, “komşumuzu aşağılamaya ve sonuçta düzeltmeye yönelik itiraf edilmeyen bir niyet olduğunu” belirtir. Ki bu da Freud‘un   savunma mekanızmalarından “yansıtma” gibi burada kişinin içsel kaygısını dışsal bir duruma bağlayarak kaygıyı kotrol edebilir olarak formule etmesidir.

Gülme?de özel olarak cevabı aranan soru, topluma uyumsuzluğun neden gülmeye yol açtığı sorusudur.

Aslında Gülmekomiğin anlamı üzerine deneme bir kitap ama denemeden daha başka adeta bilimsel araştırma kitabı gibi.

Gülmeyle de kitapla da ilgili aslında diyecek çok şey var ancak sözü daha çok uzatmadan “Kakhahanın sizden yana” olması dileğiyle yine Bergson‘la bitirelim “insanın gülmesi olağanüstü bir şey.”

Hülya YALIM

www.hulyayalim.com