Oidipus Yunan mitolojisinde Thebai kralı Lacos?un oğludur. Bir kahin Lacos?a oğlunun onu öldürdükten sonra Aslında Oidipus dünyaya gelmeden bu kehanet ortaya atılmış kötü bir yazgının damgasını doğmadan yemiştir.’İşte bu kehanetin gerçekleşmesinden korkan Lacos, onu doğar doğmaz bir yere bırakmaya kara verir. Bunu yapmadan önce çocuğun ayak bileklerini deler. Ona Oidipus adının verilmesi bu yüzdendir çünkü Oidipus ?şiş ayak? anlamına gelir.
Kimine göre bir sepete konup denize bırakıldı kimine göre de bir dağın eteklerine. Tesadüfen sürüleriyle gezinen çobanlar, onu buldukları gibi bir çocuğu olmasını çok isteyen kral Polybos?a teslim ederler. Onu himayesine alan Polybos, Oidipus?u kendi oğlu gibi büyütür.
Ancak Oidipus yetişkin biri olduğunda, soyunu merak eder ve sarayı terk edip Tehebai yolunu tutar. Yolda gerçek babasıyla karşılaşır. Yolun daraldığı geçişin zorlandığı bir yerde, yolu açmasını emreden babasının muhafızı, bu emre uymayan Oidipus?un atını vurunca, buna öfkelenen Oidipus bilmeden babasını öldürür.
Thebai?ye vardığında ise onu Sphinks adlı yarı aslan yarı kadın bir canavar karşılar. Bu canavar ona iki soru soracağını bilmemesi halinde onu yiyeceğini söyler.
1. soru: bazen iki bazen üç bazen de dört ayaklı yürüyen en çok ayağı olurken en zayıf olan bu yaratık kimdir?
2. soru: iki kız kardeş var biri ötekini doğuruyor öteki de berikini doğuruyor kim bunlar?
1. nin cevabı; bebeklikte dört ayaklı, yetişkinlikte iki ayaklı, yaşlılıkta bastonla birlikte üç ayaklı olan insandır.
2. nin cevabı ise gündüz ve gecedir (bu iki kelime Greçe?de dişi anlamına gelir.)
Oidipus cevapları doğru bilince canavar kahrından ölür. Onları bu kötü canavardan kurtaran Oidipus?a hayran kalan Thebai halkı, ayrıca ona şükranlarını belirtip onu kendilerine kral yaparlar. Dolayısıyla dul kraliçeyle de evlenmiş olur.
\r\nBu mutluluk ne yazık ki sanıldığından kısa sürer. Bir veba salgını kenti kısa sürede etkisi altına alır. Yine devreye giren kahinler, bu veba salgınını işlenen bir günahın cezası olarak niteleyip acı gerçeği, ensest günahı söylerler. İokaste gerçeği öğrenir öğrenmez kendini asar. Oidipus ise Gözlerini şişleyip kör eder. Kızı Antigone ile dolaşırken esrarlı bir biçimde ortadan kaybolur. Kendine sürgün cezası verdiğini söyleyen kaynakların yanı sıra oğulları tarafından kovulduğu yolunda görüşler de vardır.
Bu mitolojik kahraman bir çok sanat dalına hatta kurama, disipline ilham olmuştur. Edebiyatta kusursuz bir tragedya kahramanı olan Oidipus Sophokles in baş yapıtıdır. ?Kral Oidipus? sorumluluk ve yazgı sorunlarını ortaya atma, anlamında önem taşır. Oidipus aynı zamanda Georde Encoto?nun 4 perdelik lirik tragedyasıdır.
Batı edebiyatında Oidipus teması hayli işlenmiştir. Kimi zaman insanın körleşmesini (Seneca), kimi zaman kibar (Voltaire) ya da alaycı (Gide) bir biçimde canlandırılan bu tema, Robbie Gillet (Silgiler) ile polisiye romanın en karmaşık en çetrefil formülüne dönüşür.
Vatikan?daki antik bir lahit kapağın üstünde Oidipus?un yaşamından çeşitli sahneleri canlandırılan oymalar bulunur. Kör olan Oidipus Floransa?da betimlenmiştir. Ayrıca korkusuz Jean?a ait Boccacio el yazmasını süsleyen minyatürlerden Oidipus ile Phorbas?ı (Paris ? Arsenal) Chardet?nin ve Laconte?un heykellerini saymak gerekir.
Felsefede Aristoteles?e ?Oidipus Kolonos?da ?tragedyayı tanımlama olanağı sağlar.
Bu yazıyı yayına hazırladığım sırada tesadüfen TV?den öğrendim yeni bir oyun sahneleniyormuş oyunun adı ?Oidipus Nerede?? Oyunun yönetmeni ve başrol oyuncusu Şahika Tekand.
Freud?un Oidipus kompleksinden başka bir yazıda sözedeceğiz.

(Kasım 2004)
Ataköy Aylık Bölge Gazetesi